Wystawa „Magia gry – sztuka rywalizacji” w Muzeum Archeologicznym

W sposób szczególny zwiedzający powinni zwrócić uwagę na problematykę indywidualnego stosunku człowieka do gry – szczególnie takiej, w której można było samodzielnie się sprawdzić, jednocześnie napawającej dumą z powodu odnoszonych na tym polu zwycięstw i skłaniającej do utożsamiania się z całą gamą przynależnych jej atrybutów.

Dzięki przedstawieniom zawartym na eksponatach, ich symbolice i zasadom stosowanym w rozgrywkach, ukażemy nie tylko ciekawe formy spędzenia wolnego czasu z przeszłości, ale przede wszystkim sferę aktywności, dzięki której w ubiegłych wiekach poznawano wiele ważnych elementów kulturowych, religijnych oraz dotyczących problematyki społecznej.

Na wystawie, której towarzyszą takie okoliczności, jak mistrzostwa futbolowe, nie mogło zabraknąć piłki. Jednak zabytki tego rodzaju szyte dawniej z gałganków lub ścinków skóry, intensywnie użytkowane, nie przetrwały do naszych czasów. Mimo to dzięki fragmentarycznie zachowanym, unikatowym egzemplarzom oraz przedstawieniom ikonograficznym stworzyliśmy kopie tego typu zabytku. Jednak sama forma licznych kul i kulek – będących poprzedniczkami i dalekimi krewnymi piłki znalazła swoją reprezentację w zespole przedstawionym na ekspozycji. Jedną z najstarszych piłek w kolekcjach muzealnych, pochodzącą z lat 30. XX w., użyczyło na wystawę Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie.

Zgromadzone przedmioty, sklasyfikowane jako rekwizyty służące do gier, to w znakomitej większości zabytki archeologiczne pochodzące z badań prowadzonych na terenie Polski. Najstarsze z nich swą metryką sięgają czasów rzymskich. Imponująco przedstawia się zbiór kości i żetonów z pierwszych stuleci naszej ery. Największa jest natomiast kolekcja eksponatów przynależna do epoki średniowiecza oraz czasów nowożytnych. Niewątpliwie wszystkie te przedmioty były świadkami emocjonujących chwil w życiu anonimowych bohaterów tej wystawy – właścicieli zgromadzonych tu przyborów. To o ich pasji do rozgrywek opowiadają różne kategorie kości, astragale, żetony do tabula – czyli gier rozgrywanych na desce (gier planszowych), kolorowe kamienie, plakietki domina oraz wykonane z wielu surowców kulki, kręgle, a także zaskakujące swym bogactwem figury szachowe.

Z pojęciem gry wiążą się także przedstawienia na detalach dekoracyjnych, a więc kafle, zdobiące dawniej bryły pieców, z wyobrażeniami herbowymi inspirowanymi grą w kości lub szachy, a także zawierające symbolikę związaną z przedstawieniami tablic do gry czy ukazujące sceny dworskie z kartami w tle.

Ciekawy eksponat stanowi drewniany, ekskluzywny talerz z misternym rysunkiem bójki graczy w bardzo sugestywnej pozie targania się za włosy, pochodzący z XV w. Dwa wieki późniejsza jest intarsjonowana deska do potrójnych gier: trick-tracka, szachów i warcabów.

Jednym z najciekawszych przedstawień problematyki gier, w zbiorach polskich,  jest Partia szachów pędzla Sofonizby Aguissoli z 1555 r. Do bardzo osobistej rangi urastają symbole gier wiązane z przynależnością rodową, uwidocznione na portretach trumiennych, których przykłady zamieściliśmy na ekspozycji. Wyjątkowym zabytkiem jest stolik szachowy z figurami obrazującymi starcie wojsk polskich i carskich wykonany w 1930 r.

W Bibliotece Kórnickiej znajduje się unikatowa kolekcja książek, zgromadzona w XIX w. przez dyplomatę Tassila von Heydebrandta und der Lasa (1818-1899). Ponad dwa i pół tysiąca woluminów to stare i nowe druki oraz rękopisy, traktujące o historii, sztuce i dorobku kulturowym, jaki poprzez wieki został zbudowany wokół idei różnych gier. 20 wybranych egzemplarzy udostępnionych na wystawę będzie można obejrzeć dzięki uprzejmości Polskiej Akademii Nauk sprawującej opiekę nad zbiorami.

Aby przybliżyć widzom powszechność kreowania różnych systemów gier, w ramach ekspozycji wydzielono przestrzeń, gdzie można obejrzeć rozgrywki z tak egzotycznych stron świata, jak starożytny Babilon, Egipt, Indie czy państwo Majów, oraz samodzielnie rozegrać partię kręgli wykonanych według wzorów średniowiecznych.

Miejsce wystawy: Muzeum Archeologiczne, ul. Wodna 27, Poznań

Data wystawy: kwiecień – sierpień 2012

Czytaj także:

„Magia gry – sztuka rywalizacji”